Bắt đầu từ khoảng 2 năm gần đây, những cảnh báo về hiện tượng các startup Việt Nam ra nước ngoài lập nghiệp bắt đầu xuất hiện dù hoạt động sản xuất sản phẩm, dịch vụ và bán hàng của những doanh nghiệp ấy vẫn diễn ra tại thị trường chính là Việt Nam.

Cho đến nay, vẫn chưa có ai hoặc tổ chức nào thống kê được lượng startups Việt Nam tìm cách chuyển “đại bản doanh” sang các nước trong khu vực như Singapore, Thái Lan. Con số này nếu xét trên tổng số doanh nghiệp thành lập mới hàng năm trong nước có thể vẫn là rất nhỏ nhưng sự phổ biến ấy ngày càng nhiều lên dường như đang cho thấy một thực tế đáng suy ngẫm. Trong rất nhiều cuộc trà dư tửu hậu, không khó để nghe thấy chuyện hỏi thăm nhau về cuộc “khởi động” nơi xứ người. Điều gì khiến nhiều startups không chọn khởi sự kinh doanh từ trong nước? Vì môi trường pháp lý? Hay còn vì những nguyên nhân nào khác?

Tìm hiểu qua kênh thông tin từ các quỹ đầu tư trong khu vực, có thể thấy, phần nhiều startups Việt Nam chọn “khởi động” ở những nơi như Singapore đều vì mục tiêu lớn nhất là huy động vốn. Một thị trường hết sức minh bạch thông tin và khả năng “môi giới” cực kỳ nhanh chóng cho chủ doanh nghiệp và các nhà đầu tư gặp nhau có lẽ là nơi khá lý tưởng để người cần vốn tìm đến người có vốn.

Theo thừa nhận của ông Hoàng Đức Trung, Giám đốc Đầu tư Quỹ DFJ (thuộc Vinacapital), hầu hết các startups mà Quỹ có đầu tư vốn đều đăng ký thành lập tại Singapore. “Những gì liên quan đến sở hữu trí tuệ thì đăng ký tại Singapore nhanh hơn tại Việt Nam. Việc tiếp cận cộng đồng quỹ đầu tư tại Singapore cũng dễ dàng hơn. Và một điều khá quan trọng với người huy động vốn, đó là công ty thành lập tại Singapore luôn được định giá cao hơn so với công ty thành lập tại Việt Nam”.

Với 20 năm kinh nghiệm điều hành chiến lược, mua bán sáp nhập doanh nghiệp và quản trị công ty, ông Hồ Trọng Lai đến từ Hãng tư vấn Waterstone Partners (Mỹ) cũng cho rằng Singapore là thị trường gần như đã trưởng thành, startups tại đây rất dễ dàng gia nhập ngành, mọi thứ đều đơn giản và minh bạch cho cả doanh nghiệp lẫn nhà đầu tư. Vì vậy, đương nhiên các startups thích Singapore hơn Việt Nam.

Nếu như Singapore là “miền đất hứa” cho rất nhiều startups công nghệ và dịch vụ thì Thái Lan, thậm chí Campuchia có vẻ lại là chốn tiềm năng cho các nhà khởi nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp và chế biến nông sản, thực phẩm.

Người ta đã từng nghe nhiều doanh nghiệp ở  Đồng bằng sông Cửu Long thuê đất, thuê nhân công trồng lúa ở Campuchia. Sau khi thu hoạch, chế biến xong lại chuyển về Việt Nam để… bán! “Không đơn giản vì thổ nhưỡng và khí hậu một số vùng ở Campuchia rất phù hợp để trồng lúa, nhiều nông dân Campuchia còn tuân thủ cam kết về quy trình trồng trọt và liều lượng phân, thuốc tốt hơn ở ta”, đại diện một doanh nghiệp giấu tên chia sẻ.

Với một lý do khác, startup Lê Ngọc Thảo cũng đã “khăn gói quả mướp” mua hàng chục ha đất ở một vùng nông thôn không xa Bangkok để trồng tiêu và thanh long hữu cơ. “Cùng là sản phẩm hữu cơ, cùng cách thức canh tác như nhau nhưng hàng made in Việt Nam dạo này xuất khẩu ra nước ngoài hay bị nghi ngại nên gặp đủ thứ rào cản kỹ thuật, bị ép giá, trong khi hàng đóng nhãn Thái Lan gặp thuận lợi hơn nhiều”, cô gái trẻ trần tình với vị đại diện Hội doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao như một sự lý giải vì sao đã không nối nghiệp gia đình trên chính quê hương Tiền Giang như con gái của ông chủ một công ty nước tương thuần chay.

Xu hướng “đi tìm miền đất hứa” của giới startups tư nhân thực sự đang dấy lên mối quan ngại về lực lượng kế cận cho nguyên khí của một nền kinh tế.

Vẫn lắm trở trăn về những người “ở lại”

Với những doanh nghiệp quyết bám trụ ở lại thì sao? Trên khắp các mặt báo cũng không khó để nghe thấy các hiện tượng cạnh tranh không lành mạnh, vi phạm đạo đức kinh doanh, gây ô nhiễm môi trường hay gian lận thương mại… đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ.

Bà Võ Thị Thùy Trang, Chủ tịch Hiệp Hội Doanh nghiệp Bến Tre nhận xét rằng hiện nay rất nhiều doanh nghiệp chưa nhận thức được hết trách nhiệm của mình với xã hội. Vẫn còn phổ biến hiện tượng kê khai thuế không đầy đủ, tìm cách “lách luật” để càng ít nộp thuế càng tốt. Đáng chú ý, nhiều doanh nghiệp tư nhân không thực hiện đầy đủ chế độ chứng từ, hóa đơn, tránh chuyển khoản hay thanh toán qua ngân hàng, che giấu thông tin doanh thu nhằm né thuế… Điều này dẫn đến hiện tượng khá bi hài là báo cáo tài chính gửi cho ngân hàng xin vay vốn “chỉ toàn màu hồng”, còn báo cáo gửi cho cơ quan thuế lại “rặt màu xám xịt”.

“Ngân hàng cũng có nhiều kênh để thẩm định, kiểm tra chéo các báo cáo này. Một khi phát hiện ra doanh nghiệp thiếu tính minh bạch thì sẽ rất khó được vay” – sự khẳng định của người đồng thời là Giám đốc Vietinbank Bến Tre dường như cũng ngầm giải thích cho những than phiền rằng “doanh nghiệp tư nhân thường khó tiếp cận vốn tín dụng hơn doanh nghiệp nhà nước” hay “cho cả trăm doanh nghiệp tư nhân nhỏ nhỏ vay thì tốn chi phí quá, chi bằng cho một vài doanh nghiệp bự bự vay sẽ quản lý dễ dàng hơn”!

Không tranh luận nhiều về chuyện “lỗi tại ai” trước hiện trạng những doanh nghiệp tư nhân nhỏ rất khó thuyết phục các nhà cho vay, ông Nguyễn Ngọc Thành Chung, Tổng thư ký Câu lạc bộ Doanh nghiệp Bến Tre tại TPHCM cho rằng để doanh nghiệp tư nhân dễ dàng vay vốn hơn chỉ cần có cơ chế điều tiết mang tính thị trường. “Chính phủ đã có chủ trương hỗ trợ lãi suất cho doanh nghiệp vừa và nhỏ rồi, cũng phải có thêm những chính sách dựa trên quy luật kinh tế nữa. Ví dụ cho hưởng các ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp tương ứng với tỷ lệ vốn tín dụng cấp cho doanh nghiệp tư nhân. Lúc đó các ngân hàng sẽ hăng hái ngay”.

Còn để xóa dần những “nhá nhem” trong quản trị tài chính của doanh nghiệp tư nhân thì cần có kỷ luật thưởng phạt nghiêm khắc hơn, với chế tài nặng hơn cả về tài chính và hành chính, thậm chí hình sự các hành vi phạm pháp của doanh nghiệp như gian dối trong kinh doanh, sản xuất – kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng hóa độc hại với sức khỏe người tiêu dùng… “Chế tài hiện nay ở nhiều nơi, nhiều lĩnh vực còn quá nhẹ, chưa có tính răn đe nên doanh nghiệp sẵn sàng vi phạm và chấp nhận nộp phạt vì vẫn được trục lợi lớn!”, ông Chung nhận định.

Thật vậy, thế giới này không nơi nào chỉ toàn doanh nghiệp tốt mà cũng không nơi nào chỉ có doanh nghiệp xấu. Để những trăn trở ấy và còn nhiều nhiều những trở trăn khác nữa về kinh tế tư nhân dần được tháo gỡ, có lẽ hơn lúc nào hết nền kinh tế đang rất cần đến bản lĩnh của các chính quyền địa phương – nơi sẽ phải giữ vai trò tập hợp sức mạnh của cộng đồng doanh nghiệp –  như đã từng tập hợp triệu triệu con người trong suốt chiều dài lịch sử trước đây.

Phương Hiền (VGPNews)