Trong một thế giới nhiều biến động, bất định, phức tạp và đầy mơ hồ như hiện nay, người ta thường tự hỏi, liệu chiến lược có còn hữu dụng không, còn cần thiết nữa không?

Nếu nhìn vào bản chất, chúng ta vẫn cần phải có chiến lược. Tuy nhiên, đó không phải là loại mà chúng ta thường thấy trong sách giáo khoa hay trong suy nghĩ thường ngày về chiến lược.

Theo nhiều người, quy trình lập chiến lược sẽ là:

  • Tiến hành phân tích kỹ lưỡng về công ty, tổ chức và môi trường làm việc của mình, từ đó đặt trọng tâm vào các xu hướng đang diễn ra.
  • Dựa trên những phân tích này, đưa ra dự đoán về những gì mong đợi sẽ xảy ra hoặc tạo ra một vài tình huống có thể xảy ra.
  • Chọn hướng hành động, lên kế hoạch cho phù hợp và lập một kế hoạch chiến lược.

Thông thường người ta sẽ lập các kế hoạch 5 năm, nhưng những kế hoạch này thường giảm xuống còn ba năm bởi vì đó dường như là khoảng thời gian mà các kế hoạch vẫn có thể thực hiện được. Theo đó, các tổ chức thường sẽ xem xét lại chiến lược của mình sau mỗi ba năm. Và trong khoảng thời gian đó, các tổ chức sẽ thực hiện các điều chỉnh nếu cần thiết.

Tại sao điều này lại không đúng?

Theo một nghĩa nào đó, chiến lược tất nhiên là về lập kế hoạch. Chiến lược đôi khi còn được coi như ‘kế hoạch kinh doanh’ hay ‘kế hoạch dài hạn’. Và khi nói về chiến lược, bạn luôn nghĩ về những gì bước tiếp theo của bạn sẽ diễn ra thế nào. Nhưng ngoài cấp độ lập kế hoạch rất cơ bản này, việc coi chiến lược là lập kế hoạch không đúng vì những lý do sau:

1. Định nghĩa về chiến lược đã thay đổi

Một trong những định nghĩa về chiến lược phổ biến nhất là của Alfred Chandler: “Việc xác định các mục tiêu và mục tiêu dài hạn cơ bản của doanh nghiệp, và việc áp dụng các khóa học hành động và phân bổ nguồn lực cần thiết để thực hiện các mục tiêu.”

Định nghĩa này xuất hiện từ năm 1962 – hơn nửa thế kỷ trước. Kể từ đó, thế giới đã phát triển, và cũng có những định nghĩa mới. Các định nghĩa xuất hiện gần đây hơn, ngay cả định nghĩa của Michael Porter từ đầu những năm 1980 “Cố tình chọn một chuỗi hoạt động khác nhau để mang lại một tổ hợp giá trị độc đáo”, không còn có trộn lẫn giữa việc lên kế hoạch và chiến lược với nhau nữa.

2. Chiến lược là phản hồi từ việc lên kế hoạch

Khi chúng ta nhìn vào lịch sử của khái niệm chiến lược trong lĩnh vực kinh doanh, rõ ràng chiến lược đã được giới thiệu như một sự thay thế cho kế hoạch. Thuật ngữ chiến lược đã được giới thiệu trong kinh doanh vào đầu những năm 1970, bởi vì vào thời điểm đó, mọi người phát hiện ra rằng khái niệm lập kế hoạch không thực sự hiệu quả.

Chỉ cần nhìn vào tiêu đề của một số bài viết đầu tiên trong Kế hoạch dài hạn: “Quản lý chiến lược: Khái niệm quản lý mới cho kỷ nguyên thay đổi nhanh chóng” (1971) và “Tại sao kế hoạch không thành công?” (1972) là có thể thấy rằng: do kế hoạch đã thất bại trong việc đạt được những mục tiêu đề ra, nên chiến lược đã được đưa ra như một sự phản hồi.

3. Kế hoạch chỉ là 1 nửa của chiến lược

Song song với việc lập kế hoạch, một quan điểm khác về chiến lược cũng đã xuất hiện: chiến lược như một sự thích ứng.

Henry Mintzberg – đứng đầu một trường phái chiến lược đã phát triển – coi chiến lược không giống như một quá trình lập kế hoạch, mà là một quá trình tiến hóa của phương pháp thử và sai, học hỏi và thích nghi.

Như Mintzberg đã chỉ ra trong nhiều tác phẩm của mình từ những năm 1970, cốt lõi của chiến lược không phải là lập kế hoạch, cũng không phải thích ứng, mà là tìm ra sự cân bằng phù hợp giữa chúng. Theo đó, chiến lược không phải là về lập kế hoạch mà là sự cân bằng giữa việc bám sát kế hoạch của bạn và thích nghi với hoàn cảnh và cơ hội thay đổi.

Mặt khác, trên Tạp chí Quản trị chiến lược (Strategic Management) năm 2006, Robert Wiltbank và các đồng nghiệp của ông đã lập luận rằng chiến lược là mức độ mà chúng ta có thể kiểm soát hoặc gây ảnh hưởng trong tương lai.

Cùng với ý tưởng “khi chúng ta có thể kiểm soát tương lai, chúng ta không cần phải dự đoán nó”, chiến lược là khiến cho mọi thứ xảy ra bằng cách sử dụng tài nguyên, năng lực và sức mạnh của chính bạn.

4. Việc lên kế hoạch chỉ hiệu quả khi cần ít chiến lược nhất có thể

Kế hoạch chỉ hiệu quả trong các tình huống đã được dự đoán. Chừng nào chúng ta có thể dự đoán được hướng phát triển của một ngành công nghiệp và miễn là chúng ta bám sát được với những gì chúng ta đã làm trước đó, kế hoạch có thể thành công. Vì thế, trong những trường hợp đó, chúng ta có thể ngoại suy các xu hướng của quá khứ tới tương lai.

Tuy nhiên, những tình huống như vậy ngày càng hiếm gặp, và trong những trường hợp này, chiến lược không thực sự cần thiết. Chiến lược chỉ thực sự cần thiết khi mọi thứ thay đổi hoặc khi bạn muốn bắt đầu một thứ gì đó mới. Và trong những trường hợp như vậy, việc lập kế hoạch không thực sự hữu ích vì không có cơ sở đáng tin cậy để dự đoán tương lai.

Vậy chiến lược là gì?

Có một câu nói nổi tiếng của Dwight D. Eisenhower là “Kế hoạch không là gì cả, việc lập kế hoạch mới là tất cả”.

Câu nói này chỉ ra rằng các kế hoạch là vô ích bởi vì chúng sẽ bị lỗi thời ngay khi chúng được viết ra hoặc trước đó. Mặc dù vậy, chính hành động lập kế hoạch được cho là hữu ích vì nó tạo ra một khung tham chiếu chung để khi mọi thứ thay đổi, mọi người đều biết phải điều hướng.

Việc tạo khung tham chiếu chung này là một trong những chức năng chính của chiến lược. Vì vậy, nó rất quan trọng. Nhưng điều này không có nghĩa là chỉ có việc lập kế hoạch mới tạo ra khung tham chiếu chung này.

Chiến lược thực tế có thể cung cấp sự hiểu biết chung về tình hình hiện tại của tổ chức theo cách hiệu quả hơn vì nó không yêu cầu sự quan sát. Một khi chúng ta nắm bắt được tình hình hiện tại của tổ chức, chúng ta có thể chỉ ra rằng mọi thứ sẽ thay đổi như thế nào trong tương lai.

Điều này không đòi hỏi phải có kế hoạch dài hạn và tỉ mỉ. Bất cứ nơi nào chúng ta cũng sẽ thấy các cách tiếp cận nhanh hơn, thích nghi hơn xuất hiện: trong phát triển phần mềm, quản lý dự án, đổi mới, khởi nghiệp, v.v.

Bằng cách dụng các yếu tố từ các cách tiếp cận nhanh hơn như vậy, chiến lược có thể thoát ra khỏi cái bóng của việc lập kế hoạch đã từng tồn tại trong lịch sử. Một khía cạnh của chiến lược phụ thuộc vào sự kết hợp giữa thích nghi với thay đổi hoàn cảnh và thực hiện những điều bạn có thể tạo ảnh hưởng.

Linh Nguyễn Lê (theo Forbes)